در ابتدای سال 2015 سازمان فضایی تصمیم به ایجاد یک کمربند ماهواره برای بررسی آب و هوای زمین به خصوص قطب شمال، گرفت. این کمربند ماهواره ای پهنایی در حدود 80 کیلومتر را شامل می شود (این پهنا از بالای جو زمین اندازه گیری می شود که اگر بخواهیم آن را به اندازه روی زمین بیان کنیم در حدود کل کشور روسیه، قطب شمال و کشورهای اروپای شرقی است). در این کمربند از مجموعه ای از ماهواره های سری ARKTIK که کاربردهای متنوع و متفاوتی دارند، استفاده شده است. ماهواره های سری ARKTIK-M برای اندازه گیری های هیدرولوژیکی، ماهواره های سری ARKTIK-MS مصارف مخابراتی دارند و ماهواره ARKTIK-R یک ماهواره راداری پیشرفته است. همچنین ماهواره بوزور– R که یک ماهواره سنجش از دور است و چهار ماهواره بوزور– O که یک نوار مادون قرمز برای بررسی نور طبیعی برخوردی با زمین است، در این کمربند ماهواره ای استفاده شده است. داده های ماهواره ها توسط یک ابررایانه مرکزی تحلیل و تصاویری با رزولوشن بالا و میدان دید 10 متری ارایه می دهد.
سازمان فضایی روسیه در 19 ژوئیه سال 2014 ماهواره ای به اسم فوتون M4 که حاوی تعدادی مگس، قارچ، گیاه و پنج مارمولک (یکی از آن ها مرد و چهار تای دیگر زن) بود را به مدار زمین ارسال کرد. هدف از این آزمایش تاثیر بی وزنی بر روی باربری و تولید مثل مارمولک بود که با شکست همراه شد. این ماهواره که برای چرخش به دور زمین به مدت 2 ماه طراحی شده بود به علت نقص فنی بعد از 44 روز به زمین بازگردانده شد. پس از رسیدن ماهواره به زمین مشاهده شد که مارمولک ها مرده اند ولی دیگر جانداران و گیاهان زنده هستند. پس از مطالعه و بررسی مشخص شد که سیستم گرمایشی ماهواره دچار اشکال شده است که باعث شده مارمولک های خون سرد یخ بزنند.
در روسیه دو سازمان جدا از هم مشغول تحقیقات فضایی هستند یکی برای تحقیقات علمی و دیگر برای تحقیقات فضایی. تمامی پایگاه های فضایی داخل روسیه از آموزش فضانورد گرفته تا ایستگاه پرتاب و کارخانه های ساخت ماهواره بین سازمان فضایی روسیه و سازمان نظامی فضایی روسیه تقسیم شده است و پایگاه بایکونور در قزاقستان که جزو دارایی های دولت روسیه است توسط نیروی نظامی فضایی روسیه با مشارکت مؤثر سازمان فضایی روسیه اداره می شود.
از آن جا که سازمان فضایی روسیه با برنامه ریزی های بلند مدت خود تلاش به تسخیر فضاهای بین سیاره ای دارد، نیاز به داشتن یک پایگاه مرکزی کنترل هدایت و پرتاب ماهواره ای پیشرفته احساس می شود. این سازمان در حال ساخت بزرگترین ایستگاه فضایی جهان و کامل ترین نوع پایگاه های فضایی در مرکز این کشور می باشد که تا سال ۲۰۱۸ این پایگاه به بهره برداری می رسد.
در حال حاضر تمامی ماهواره ها و محموله ها و فضانوردانی که قرار است به فضا پرتاب شوند از دو ایستگاه بایکونور قزاقستان و ایستگاه فضایی پلستسک در شمال روسیه ارسال می شوند. پایگاه قزاقستان قابلیت ارسال هر دو محموله های سرنشین دار و باری را دارد اما پایگاه پلستسک برای پرتابه های بدون سرنشین و پروازهای نظامی طراحی شده است.
در اوج دوران قدرت صنعت هوا فضای روسیه یعنی در دهه های70 و 80 میلادی بیش از 100 فضاپیما و ماهواره از این پایگاه های فضایی به فضا پرتاب شده است.
پایگاه بایکونور قزاقستان قدیمی ترین و بزرگ ترین تشکیلات پرتاب فضایی فعال در جهان است که رکورددار تعداد پرتاب های فضایی نیز هست. نخستین ماهواره روسیه نیز در تاریخ 4 اکتبر سال 1957 از همین پایگاه به فضا پرتاب شد. پایگاه بایکونور در کرانه شمالی «سیردریا» (سیحون یا دریاچه خوارزم) در نزدیکی شهر تیوراتام کشور قزاقستان قرار دارد. شهر بایکونور در حدود 320 کیلومتری پایگاه قرار دارد و در واقع هیچ ارتباطی با خود مرکز ندارد و صرفا مسئولان شوروی برای رعایت مسایل امنیتی نام این شهر را بر این پایگاه گذاشتند تا مکان اصلی آن فاش نشود. پایگاه بایکونور در دهه 1950 میلادی برای اجرای بخشی از برنامه های فضایی اتحاد شوروی ساخته شد. یوری گاگارین نخستین فضانورد جهان نیز با فضاپیمای وستوک-1 از پرتابگاهی در این پایگاه به فضا رفت. از آن پس این پرتابگاه، «پرتابگاه گاگارین» نام گرفت. این پایگاه در زمان شوروی و با هدف پرتاب موشک های قاره پیمای R-7 ساخته شد. دولت روسیه پس از فروپاشی شوروی این سازمان را تا سال 2050 میلادی با مبلغ سالیانه 115 میلیون دلار اجاره کرد و مدیریت آن با سازمان فضایی روسیه است.
پایگاه پلستسک نیز در زمان شوروی و در نزدیکی مسکو ساخته شد. هدف از ساخت این پایگاه پرتاب موشک های بالستیک قاره پیما بوده است. این پایگاه رکورددار بیشترین تعداد پرتاب موشکی جهان است. از سال 1959 تا 1997 یعنی در بازه زمانی 38 ساله، تعداد 1500 پرواز موشکی از این پایگاه انجام گرفته است. پس از فروپاشی شوروی استفاده از آن کاهش داشته است. پایگاه فضایی پلستسک از اسرار نظامی دولت شوروی بود و به مدت یک دهه کسی از وجود آن مطلع نبود. در سال ۱۹۶۶ میلادی، یک آموزگار فیزیک بریتانیایی به نام "جفری پری" به کمک دانش‌آموزانش مدار ماهواره روسی کاسموس 112 را به دقت بررسی کردند و نتیجه گرفتند که این ماهواره نمی‌توانسته از پایگاه فضایی بایکونور به فضا پرتاب شده باشد. پس از پایان جنگ سرد مشخص شد که سازمان سیا در دهه ۱۹۵۰ میلادی به وجود تشکیلات پرتاب موشکی در این منطقه پی برده بوده است. دولت شوروی در سال ۱۹۸۳ رسماً وجود این پایگاه را تأیید کرد.
چندی پیش سازمان فضایی روسیه برنامه خود برای فرستادن انسان به ماه تا سال 2029 را علنی کرد. این طرح بخشی از هدف نهایی ایجاد و برقراری پایگاهی در کره ماه است. در حال حاضر، روسیه ساخت فضاپیمایی که برای این ماموریت لازم است را آغاز کرده و تا سال 2021، نخستین پرواز آن انجام خواهد شد. سپس در 2025، سازمان فضایی روسیه، سفینه ای بی سرنشین را به ماه می فرستد. در واقع این پرتاب تمرینی برای ماموریت سال 2029 است. سازمان فضایی اروپا (ESA) نیز در این سفر همراه با روسیه خواهد بود. این دو سازمان می خواهند در نهایت یک فضاپیما را در قطب جنوب ماه فرود آورند. این ماموریت که Luna 27 نام دارد، نخستین پرواز انسان ها به ماه پس از ماموریت آپولوی آمریکا است.
به طور کلی، روسیه با برنامه اکتشافی Luna-Globb (که Luna 27 بخشی از آن خواهد بود)، قصد دارد تا با انجام یک سری پرواز به سطح ماه، پایگاهی رباتیک در آنجا برقرار سازد. برنامه Luna-Globb نخستین بار در سال 1997 به صورت عمومی مطرح شد اما به دلیل مشکلاتی که گریبان گیر صنعت فضایی روسیه بود، تاریخ اجرای آن مرتبا به تعویق افتاد.
از دیگر برنامه های سازمان فضایی روسیه ساخت موشکی است که پس از رساندن ماهواره به مدار زمین به محل پرتاب خود بازگردد. حدود 200 میلیون دلار اعتبار برای اجرای این طرح تا سال 2025 اختصاص داده شده است. مرحله نخست این موشک که گران ترین بخش آن است، در دست تولید قرار دارد. ارزش موتورهای مورد استفاده در مرحله نخست بین 10 تا 70 میلیون دلار خواهد بود.
همچنین سازمان فضایی روسیه در نظر دارد در چارچوب برنامه فضایی جدیدش برای سال 2016 تا سال 2025 تولید فضاپیمای بدون سرنشین باربر "پروکرس" که توسط شرکت فضایی موشکی روسی "اثرگیا" ساخته می‌شود، را کاهش دهد. علت کاهش تولید این فضاپیماها کاهش تقاضا برای حمل و نقل بار به ایستگاه فضایی بین‌المللی بیان شده است. در سال های 2011 و 2012 بیش از پنج فضاپیمای پروگرس به ایستگاه فضایی بین‌المللی پرتاب می شده است. در حال حاضر بیشترین حجم انتقال بار‌ها به ایستگاه فضایی بین‌المللی توسط فضاپیمای شرکت آمریکایی spacex ، موسوم بهDragon انجام می‌شود. اما از آنجایی که مأموریت رساندن سوخت به ایستگاه فضایی تنها در توانایی فضاپیمای پروگرس روسیه است، سه بار در سال این فضاپیماها به ایستگاه فرستاده خواهند شد. هر یک از آن‌ها می‌توانند حدود یک تن سوخت را به مدار برسانند.
گفتنی است سازمان فضایی ایران و روسیه نیز پیمان همکاری در زمینه های ارتقاء سخت افزاری و نرم افزاری ایستگاه دریافت و پردازش اطلاعات ماهواره ای البرز (ماهدشت)، تأمین سامانه کامل ماهواره سنجشی برای رفع نیازهای توسعه ای و فن آوری، ایستگاه کنترل و دریافت تصاویر، پرتاب ماهوارهای دانشجویی و حوزه فضانوردی امضا کرده اند.
نویسنده: نسترن تیشه یار، پژوهشگر حوزه نجوم؛
منابع:
http://sputniknews.com/russia/20090604/155166861.html
http://sputniknews.com/russia/20110429/163767992.html
http://www.designntrend.com/articles/18811/20140902/russias-orbiting-sex-experiment-geckos-die-in-space.htm
پایان نوشتار/
