دیدبان روسیه: صبح روز ۲۲ ژوئن ۱۹۴۱ بود که یوری لویتان از رادیو شوروی اعلام کرد: «توجه کنید! من از مسکو صحبت می‌کنم و در حال خواندن یک پیام مهم هستم؛ شهروندان اتحاد جماهیر شوروی توجه کنید! در ساعت چهار صبح امروز، بدون هیچ اعلام قبلی برای آغاز جنگ، نیروهای مسلح آلمان نازی به مرزهای شوروی حمله کردند. جنگ بزرگ میهنی علیه فاشیست‌های آلمان نازی آغاز شد؛ دشمن شکست خواهد خورد و پیروزی برای ما خواهد بود».
♦ آغاز جنگ میهنی
از این تاریخ، صدای این مجری رادیو به اخبار جنگ گره خورد و اغلب اعلامیه‌های جبهه‌های جنگ، پیشروی‌ها و شکست‌ها را او اعلام می‌کرد تا صدای او نیز با خبرهای تلخ و شیرین جنگ بزرگ میهنی برای اهالی شوروی ماندگار شود. حمله آلمان نازی به شوروی در جنگ جهانی دوم، برای مردمان این کشور، جنگ بزرگ میهنی نام گرفت تا زنان و مردان برای حفظ خاک کشورشان که از آن با عنوان «سرزمین مادری» یاد می‌کنند، جنگ را مقدس بخوانند و به جبهه‌ها بروند؛ نبردی که نهایتا در سال ۱۹۴۶ دادگاه نورنبرگ آن را جنایت جنگی علیه بشریت ارزیابی و نازی‌ها را محکوم کرد.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که در هشت ساعت نخست جنگ به موجب عملیات بارباروسا، ارتش شوروی هزارو ۲۰۰ هواپیمای خود را از دست می‌دهد که در واقع ۹۰۰ فروند آنها روی زمین منهدم می‌شوند و از ۱۹هزارو ۶۰۰ مرزبانی که با حملات آلمان نازی روبه‌رو بودند، بیش از ۱۶ هزار نفر در همان روزهای اول کشته می‌شوند. جنگ بزرگ میهنی هزارو ۴۸۰ روز به طول انجامید و اگرچه بر سر تعداد کشته‌شدگان شوروی اختلاف وجود دارد، با وجود این، آمار رسمی ۲۶.۶ میلیون نفر اعلام شده است که حدود 9 میلیون نفر آنها پرسنل نظامی بوده‌اند.
♦ پایان جنگ میهنی
این‌بار سی‌ام آوریل ۱۹۴۵ در ساعت ۱۴:۲۵ به وقت مسکو، رادیو شوروی خبر باورنکردنی دیگری را اعلام کرد: پرچم شوروی بر فراز ساختمان رایشتاگ برلین (ساختمان مجلس آلمان) برافراشته شد؛ خبری که حکایت از پیروزی ارتش سرخ بر آلمان نازی داشت. عملیات برلین در ۱۶ آوریل ۱۹۴۵ آغاز شده و ۲۳ روز به طول انجامید بود که نهایتا به پیروزی شوروی ختم شد. این موضوع سبب شد تا وضعیت خاموشی در مسکو که برای درامان‌ماندن از حملات هوایی در نظر گرفته شده بود، از این روز لغو شود.
خبرهای پیروزی در هفته اول ماه می به گوش مردمان شوروی می‌رسید و روشن‌شدن ویترین مغازه‌ها و چراغ‌های خیابان‌های پایتخت، بیشتر از هر زمان دیگری مسکوویچ‌ها و مردمان شوروی را منتظر شنیدن خبر پایان جنگ نگه داشته بود. در نهایت چند دقیقه‌ای از آغاز نهم می نگذشته بود که در ۱۲:۴۳ نیمه‌شب به وقت مسکو، یکی از مهم‌ترین وقایع قرن بیستم به وقوع پیوست؛ مارشال ویلهلم کایتل که ریاست وزارت جنگ آلمان نازی را بر عهده داشت، متن تسلیم بدون قید‌و‌شرط نیروهای آلمان را با مارشال ژوکوف، فرمانده نیروهای شوروی امضا کرد تا دود سفید بلند شده و ماشین نابودگر جنگ خاموش شود.
♦ نگاهی به روند شکلگیری روز پیروزی
رادیو شوروی از عصر هشتم می اعلام کرده بود که ما تا نیمه‌شب برنامه خواهیم داشت؛ به رختخواب نروید و منتظر خبرهای مهمی باشید. این‌بار یوری لویتان، گوینده خبر که میان چهار سال گذشته خبرها و اعلامیه‌های جنگی بسیاری را در رادیو شوروی خوانده بود، آماده می‌شود و می‌گوید: «صدای من را از مسکو می‌شنوید؛ چند دقیقه دیگر پیام مهمی را خواهید شنید»!
صدای او از تمامی بلندگوها در شهرهای سرتاسر اتحادیه شوروی شنیده می‌شد و گفته می‌شود درحالی‌که تلاش داشت خویشتن‌داری کند و فارغ از هیجان خبر را اعلام کند، چندین‌بار روی آنتن می‌گوید: «جنگ تمام شد» تا مردم در نیمه‌شب به خیابان‌های بریزند، از خوشحالی گریه کنند و چنان برقصند که گویی همه دنیا با آنها بیدار هستند.
شامگاه نهم می در ساعت ۲۲ همه اهالی مسکو در میدان سرخ جمع شدند تا به سربازان جنگ بزرگ میهنی ادای احترام کنند و از آن زمان، نهم می در تاریخ شوروی ماندگار شد. اگرچه برگزاری مراسم رژه به سبک امروزی آن به سال ۱۹۶۵ در دوران برژنف بازمی‌گردد که این روز را تعطیل رسمی اعلام کرد و سنگ‌بنای مراسم رژه و سان‌دیدن دبیرکل از آن را بنا نهاد. او همچنین در نهم می ۱۹۶۷، از آرامگاه سرباز گمنام که در کناره دیواره کرملین به فرمان او ساخته شده بود، با اعطای نمادین گل رونمایی کرد.
میان این سال‌ها تا فروپاشی شوروی در این روز مراسم روز پیروزی در میدان سرخ و میادین اصلی شهرهای شوروی برگزار می‌شد، اما پس از فروپاشی، رژه تا سال ۱۹۹۵ برگزار نشد و پس از آن نیز بدون تجهیزات نظامی این اقدام صورت می‌گرفت تا اینکه از سال ۲۰۰۸ بار دیگر با حضور تجهیزات نظامی و پرواز هواپیماهای جنگی انجام می‌شود.
هفته آینده در حوالی میدان سرخ به این موضوع خواهم پرداخت که کرملین در آستانه بیست‌ویکمین سال به‌قدرت‌رسیدن پوتین، چگونه می‌کوشد تا از این مراسم در بُعد داخلی و بین‌المللی حداکثر بهره را به نفع خود ببرد.
نویسنده: احمد وخشیته، استاد دانشگاه ملی اوراسیا
منبع: ستون «در حوالی میدان سرخ»، روزنامه شرق
«در حوالی میدان سرخ» را اینجا بخوانید!
