روسیه و ترکیه چه رویکردی به دیدار پوتین و اردوغان دارند؟

دیدبان روسیه: ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان، رهبران روسیه و ترکیه برای اولین بار در سال جاری امروز دوشنبه ۴ سپتامبر با یکدیگر دیدار خواهند کرد.

با وجود ابراز تمایل رئیس جمهور ترکیه برای پذیرایی از همکار روس در خاک خود، مذاکرات در سوچی برگزار خواهد شد و دستور کار آنها، صرف نظر از اینکه چقدر موضوعات مهمی در آن وجود دارد، در درجه اول به دلیل سرنوشت معامله غلات است که توجه بیشتری را به خود جلب می کند.

هیچ اطمینان کاملی وجود ندارد که در نتیجه مذاکرات امروز، این توافق دوباره احیا شود؛ اگرچه آنکارا در یک ماه و نیم گذشته تلاش‌های زیادی برای بازگرداندن روسیه به آن انجام داده است، اما به نظر می‌رسد طرفین فعلاً در حال ایستادگی هستند.

هنگامی که روسیه در ۱۷ ژوئیه از قرارداد غلات خارج شد، با استناد به این واقعیت که بخشی از توافقات استانبول مربوط به دسترسی به بازار جهانی محصولات کشاورزی این کشور هرگز اجرا نشد، آنکارا به دو صورت واکنش نشان داد.

از یک سو، ترکیه به عنوان معمار ابتکار دریای سیاه، که به آن اجازه داد خود را در جامعه جهانی به عنوان تنها میانجی موفق بین مسکو و کی‌یف قرار دهد، خوشحال نبود و از فدراسیون روسیه خواست به این معامله بازگردد؛ از سوی دیگر، با درخواست‌های مداوم برای ازسرگیری کار کریدورهای بشردوستانه در دریای سیاه، همچنین می‌گفت که موضع روسیه را درک می‌کند و قول داد راه‌حلی بیابد که مناسب همه باشد.

اردوغان تقریبا بلافاصله اعلام کرد که قصد دارد در مورد احیای توافقات استانبول با ولادیمیر پوتین صحبت کند، در حالی که بارها تاکید کرد که آنها در خاک ترکیه مذاکره خواهند کرد. در پاسخ، طرف روسی پاسخ داد که نه تنها زمان، بلکه مکان نشست آتی نیز مشخص نشده است. در نتیجه، معلوم شد که این اردوغان است که برای دیدار با همتای روسی خود به روسیه می‌آید و نه برعکس؛ دیداری که امروز چهارم سپتامبر در سوچی برگزار می شود.

اطلاعات در مورد دیدار امروز ابتدا در رسانه‌های ترکیه منتشر شد و روز جمعه به طور رسمی توسط دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین تایید شد.

در همین حال، نگرش و تلاش آنکارا طی یک ماه و نیم گذشته برای تمدید توافقات شکسته شده غلات [عدم تمایل روسیه برای تمدید توافق]، انتظارات زیادی را از نشست امروز ایجاد کرده است. مذاکرات ترکیه با نمایندگان سازمان ملل، اوکراین، روسیه و کشورهای غربی به قدری شدید بود که همه باید این تصور را ایجاد می‌کردند که آنکارا نه تنها بر روی راه حل مشکل کار می‌کند، بلکه راه حل‌های متفاوتی را نیز بررسی می‌کند.

در پایان، در مرحله نهایی آماده سازی برای نشست اردوغان و پوتین، هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه ابتدا به کی‌یف و سپس به مسکو پرواز کرد. در همان زمان، هر از چند گاهی گزارش‌هایی در مطبوعات منتشر می‌شد مبنی بر اینکه ترکیه قصد دارد به روسیه چند توافقنامه جایگزین و حتی «توافق شماره ۲» را پیشنهاد دهد که مشابه قبل نخواهد بود و منافع روسیه را در نظر می‌گیرد.

انتظار می‌رود که ترکیه در مورد فرصت‌های طلایی صحبت کند تا بتواند به بحثی تبدیل شود که مسکو را به بازگشت به طرح توافق غلات از طریق دریای سیاه ترغیب کند. توجه داشته باشید، فیدان نیز در پی دیداری که با لاوروف داشت گفت که هدف اصلی ترکیه از سرگیری طرح تحویل محصولات کشاورزی اوکراین به بازارهای جهانی است که تقریباً یک سال از شروع آن می گذرد.

در پایان، ترکیه علنا تأکید کرد که از نظر او، به لطف غلات اوکراین است که می‌توان قیمت‌های جهانی محصولات کشاورزی را حفظ کرد و همچنین از گرسنگی جهان جلوگیری کرد. وزیر خارجه ترکیه همچنین به “اهمیت برآورده کردن خواسته‌های” روسیه اذعان داشت، اما تصریح کرد که این باید به عنوان بخشی از تمدید توافقات بسته قبلی رخ دهد.

در سوی دیگر، نمایندگان فدراسیون روسیه بارها اعلام کرده اند که به محض برآورده شدن تمام خواسته های مسکو، آماده بازگشت فوری به معامله غلات هستند. سرگئی شویگو، وزیر دفاع، به هاکان فیدان در این مورد اطمینان داد. وزیر روسیه گفت: “اگر به همه آنچه به روسیه وعده داده شده عمل کنید، توافق تمدید خواهد شد.”

در این راستا، اردوغان که انتظار دارد دوباره خود را به عنوان مؤثرترین میانجی بین طرف‌های درگیری روسیه و اوکراین معرفی کند، احتمالاً با چیزی خاص‌تر از فراخوان برای بازگشت به توافق غلات و وعده به سوچی خواهد رفت. تلاش دارد تمام توافقات را رعایت کند تا جایی که دو روز پیش، رسانه های ترکیه گزارش دادند که سازمان ملل با همکاری آنکارا بسته پیشنهادی جدیدی برای مسکو تهیه کرده که از شروط فدراسیون روسیه برای اجرای توافقات استانبول بود، اما در ژوئیه ۲۰۲۳ خط لوله منفجر شد که طرفین درگیری یکدیگر را متهم کردند. بر اساس اطلاعات فاش شده، سازمان ملل همچنین آماده برداشتن گامی برای حل مشکل بیمه کشتی های روسی حامل مواد غذایی است.

با توجه به اینکه چنین گزارش‌هایی در رسانه های ترکیه در آستانه سفر رهبر جمهوری به سوچی منتشر شد، ظاهرا این ایده‌ها در واقع از سوی اردوغان به پوتین به عنوان راهی برای احیای ابتکار دریای سیاه ارائه خواهد شد. نکته دیگر این است که مسکو این اطلاعات را از قبل با شک و تردید دریافت کرده است. همانطور که ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه روز شنبه گذشته در در کانال تلگرامی خود نوشت: قبلاً نیز همه اینها «تلویحی» گفته شده بود، اما کار نمی کرد. همچنین یک “منبع در محافل سیاسی آنکارا” که نامش فاش نشده است به خبرگزاری روسی تاس گفت که “شانس توافق برای احیای قرارداد قدیمی غلات در طول مذاکرات بین اردوغان و پوتین بسیار کم است.” برای طرف مقابل “پیشنهادهای جدید سازمان ملل” را که “هیچ چیز جدیدی به بحث نمی آورد” جالب نیست.

از سوی دیگر، لیو شائوبین، سفیر چین در ترکیه، پیش از سفر آقای اردوغان به روسیه، از تلاش های ترکیه «در مورد کریدور غلات» قدردانی کرد و ابراز اطمینان کرد که «دیدار پوتین و اردوغان می تواند مشکلات را حل کند».

در ماه می و همزمان با آخرین دور از مذاکرات برای تمدید توافق غلات، پس از بازگشت از زاپاروژیا که در فرمت «امنیت غذایی» سفر کرده بودم، در کنفرانس خبری در کریمه در مورد اجرایی نشدن تضمین‌ها به روسیه مطابق فرمت توافق غلات روسیه، اوکراین، ترکیه و سازمان ملل به خبرنگاران گفتم:

بر خلاف توافق انجام شده و تضمین سازمان ملل، رُسلخوزبانک روسیه که فروش محصولات کشاورزی و غلات از این طریق صورت می‌گیرد، به سوئیفت متصل نشد و همچنین دارایی‌های شرکت‌های روسی پس از فروش کود آزاد نشد. از سمت دیگر اوکراین نیز به نحوه فروش محصولات متعهد نبود و کشورهای فقیر هیچ سهمی نداشتند.

عدم تعهد به این تضمین‌ها و همچنین تعهدات اوکراین در خصوص فروش غلات سبب شد روسیه در ابتدای تابستان امسال به تمدید توافق غلات رضایت ندهد و پوتین در اجلاس اقتصادی سن پترزبورگ اعلام کرد روسیه برای جلوگیری از بحران امنیت غذایی به کشورهای آفریقایی به طور رایگان گندم می دهد.

اکنون باید دید آیا اردوغان می تواند در واقعیت و نه حرف، تضمین های مورد نظر روسیه را برآورده کند تا سفرش نتیجه بخش باشد.

نویسنده: احمد وخشیته، استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه