دیدبان روسیه: کتاب «کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان» با تجدیدنظر کامل توسط دکتر الهه کولایی و دکتر سیدمهدی حسینی تقی‌آباد توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شد. چاپ اول این کتاب در سال ۱۳۹۴ و چاپ دوم آن در سال ۱۳۹۵ در ۲۷۳ صفحه منتشر شد. چاپ سوم با تجدید نظر کامل امسال (۱۳۹۹) در ۵۱۹ صفحه با تجدید نظر کامل منتشر شده است که در ادامه معرفی کوتاهی از آن را می‌خوانید.
چاپ سوم کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان که ویراست جدید این اثر با تجدیدنظر کامل است، در هشت فصل «آسیای مرکزی»، «افغانستان»، «قفقاز»، «روسیه تزاری»، «اتحاد شوروی»، «فدراسیون روسیه»، «دریای خزر» و «کلیات» به مخاطبان ارائه شده است. هر فصل این کتاب شامل بخش‌های «تاریخ و جغرافیا»، «دین، فرهنگ و اجتماع»، «اقتصاد، انرژی و ترانزیت»، «سیاست، امنیت و مسایل نظامی»، «روابط خارجی» و «کلیات» است. البته فصل «روسیه تزاری» که به کتاب‌های تاریخ و جغرافیا به زبان فارسی مربوط به روسیه تزاری اختصاص دارد فاقد بخش‌بندی فوق است و فصل خزر نیز بخش «روابط خارجی» ندارد و از طرف دیگر دو بخش «رژیم حقوقی و ترتیبات منطقه‌ای» و «محیط زیست» را دارا است. فصل «کلیات» نیز با توجه به ماهیت آن فاقد بخش «روابط خارجی» است.
در گردآوری و تدوین کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان تلاش پدیدآورندگان بر این بوده که این مجموعه دربرگیرنده‌ی کتاب‌های منتشرشده به زبان فارسی مربوط به تاریخ، جغرافیا، سیاست، امنیت، مسایل نظامی، اقتصاد، انرژی، حمل و نقل، دین، فرهنگ، اجتماع و روابط خارجی حوزه اوراسیای مرکزی (کشورهای مستقل پدیدآمده از فروپاشی شوروی به استثنای سه کشور حوزه بالتیک) و همچنین افغانستان و البته دریای خزر باشد. بنابراین دیگر حوزه‌ها از جمله کتاب‌های شعر و داستان، در این مجموعه جای نگرفته‌اند. البته در حوزه داستان استثناهای کم‌شماری وجود دارد که آن‌هم به‌دلیل اهمیت تاریخی و جغرافیایی و یا فرهنگی محتوای آنها در این مجموعه قرار گرفته‌اند که از آن زمره می‌توان به حاجی مراد نوشته تولستوی یا قهرمان دوران نوشته لرمانتوف و یا دختر وزیر نوشته لیلیاس همیلتون اشاره کرد. در جمع‌آوری و تدوین این مجموعه محدودیت زمانی اعمال نشده است، بنابراین کتاب‌های تاریخی و یا جغرافیایی فارسی که در محدوده‌ی جغرافیایی مشخص‌شده قرار گرفته و یا آن‌را پوشش داده‌اند، مربوط به هر دوره‌ی زمانی، در این مجموعه فهرست شده‌اند.
دکتر کولایی در مقدمه چاپ نخست هدف از تهیه و تدوین کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان را یاری رساندن به پژوهشگران جهت آگاهی از ادبیات پژوهشی به زبان فارسی در قالب کتاب در حوزه‌های مطالعات منطقه‌ای، تاریخ، جغرافیا، فرهنگ و اجتماع، مطالعات امنیتی و نظامی، روابط خارجی و مسایل اقتصادی مرتبط با اوراسیای مرکزی و همچنین افغانستان دانسته‌اند. در نتیجه‌ی استقبال مخاطبان از کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان و با هدف به‌روزآوری این اثر و افزودن کتاب‌های احتمالاً جامانده از ویراست نخست، پدیدآورندگان این اثر، تهیه ویراست جدید کتاب را دنبال کردند که حاصل کتابی شد که تغییراتی چشمگیر را تجربه کرده است، شمار کتاب‌های موجود در ویراست اول ۳۲۳۲ عنوان بود که در ویراست دوم کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان به ۵۴۱۷ عنوان افزایش یافته است که نشان از اهتمام جدی صاحبان اثر در افزودن کتاب‌های چاپ‌شده در فاصله ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ و همچنین یافتن کتاب‌های مغفول در ویراست نخست دارد. بیشترین افزایش در حجم فصول کتابشناسی مربوط به افغانستان است که از ۸۸۳ عنوان فهرست‌شده در ویراست اول به ۲۵۲۹ افزایش یافته است.
دکتر کولایی در مقدمه چاپ سوم کتابشناسی نوشته‌اند: «امیدوارم ویراست دوم کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان که به جرأت می‌توان آن‌را با رشد به‌تقریب صد درصدی عنوان‌ها و مشخصات کتاب‌های فهرست‌شده، اثری متفاوت از ویراست اول دانست در گشودن افق دید وسیع‌تر و هموارسازی مسیر پژوهش برای صاحب‌نظران، دانشجویان و علاقه‌مندان به حوزه‌های متنوع و مهم مطالعاتی در گستره‌ی وسیع اوراسیای مرکزی و نیز افغانستان، نقشی سازنده داشته باشد. به‌ویژه امیدوارم با توجه به شمار چشمگیر کتاب‌های فهرست و طبقه‌بندی‌شده‌ی فصل افغانستان کتابشناسی حاضر (۲۵۲۹ عنوان کتاب) که به جرأت می‌توان آن‌را کتابی مستقل در حوزه‌ی کتابشناسی آثار به یکی از دو زبان رسمی افغانستان خواند، این کتاب ابزار کارآمدی برای افغانستان‌پژوهان و پژوهشگران افغانستانی در جای‌جای جهان، به‌ویژه در ایران و افغانستان باشد.»
برای شناسایی و گردآوری کتاب‌های فهرست‌شده در این کتابشناسی، پدیدآوردگان از جستجو در تارنمای مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه تاریخ اسلام و ایران، تارنمای رده‌بندی کتابخانه AREU مربوط به افغانستان و فروشگاه‌های اینترنتی کتاب (به‌ویژه برای یافتن کتاب‌های چاپ‌شده توسط ناشران افغانستانی) و استفاده از ظرفیت کتابخانه‌ها و بایگانی‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی تا مراجعه حضوری به کتابخانه‌ها و ناشران و استفاده از فرصت‌هایی نظیر نمایشگاه سالانه کتاب تهران را تجربه کرده‌اند و تلاش آنها معطوف پوشانندگی حداکثری محتوای کتابشناسی در محدوده‌های آن بوده است. در این بین در فرآیند شناسایی و یافتن مشخصات کتاب‌ها، به‌ویژه در موضوع افغانستان با دشواری‌هایی بیشتری روبرو بوده‌اند، در مقدمه کتاب آمده: «یافتن مشخصات کامل کتاب‌هایی که توسط وبسایت‌های فروش مجازی معرفی شده بودند، اغلب با تنگناهایی روبرو می‌شد. زیرا برای نمونه تصویر جلد کتاب با نام نویسنده و عنوان کتاب و حداکثر آرم یا نام ناشر، به اشتراک گذاشته شده بود. در شرایطی‌که مشخصات کتابشناسی مانند محل و ناشر مشخص نبود. جدا از آنکه در عمده‌ی موارد نام یا آرم ناشر نیز در تصویر جلد موجود نبود و این نقص امکان یافتن محل نشر با توجه به نام ناشر را نیز از میان میبرد جدا از آنکه برخی از بنگاه‌های انتشاراتی افغانستانی سابقه نشر کتاب در دو شهر، برای نمونه پیشاور و کابل را دارند و صرفِ دانستن نام انتشارات نمی‌توان بدون دانستن زمان نشر، در مورد محل نشر گمانه قریب به یقینی را طرح کرد، بنابراین ضرورت داشت که به مشخصات دقیق نشر دسترسی ایجاد شود. این نارسایی‌ها و ضرورت یافتن مشخصات کامل، کار شناسایی و گردآوری مشخصات کتاب‌ها را به فرآیندی زمان‌بر تبدیل کرد. سعی شد قراینی نظیر اخبار مربوط به انتشار کتاب‌ها و یا رونمایی از آنها دنبال شود تا مگر از این طریق نشانی از ناشر کتاب‌های مذکور پیدا شود.»
بی‌گمان ویراست سوم کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان اثری است که با توجه به محتوایی که دربردارد، یاریگر موثری برای اساتید و دانشجویان و پژوهشگران خواهد بود و نه تنها می‌تواند به افزایش عمق پژوهش‌ها در حوزه‌های مرتبط با اوراسیای مرکزی و افغانستان و البته ایران کمک رساند، بلکه می‌تواند در تعریف پژوهش‌های جدید و ایده‌پردازی برای انجام تحقیقات نوین نیز به‌صورت ابزاری کارآمد ظاهر شود.
آخرین اخبار و رویدادهای روسیه را در سایت دیدبان روسیه بخوانید!
