دیدبان روسیه: هشتم می ۱۹۴۵ بود که به دنبال فتح برلین توسط ارتش سرخ و پایان جنگ جهانی دوم، با تصویب هیات رئیسه اتحاد جماهیر شوروی و امضای استالین مقرر شد که از فردای آن روز همه ساله نهم می با عنوان «روز پیروزی» جشن گرفته شود. استالین در دستور خود نوشت: «جنگ بزرگ میهنی که توسط شوروی علیه اشغالگران نازی انجام شد، با پیروزی کامل به پایان رسید و آلمان کاملا شکست خورد. برای گرامیداشت شکست آلمان فردا ساعت ۲۲ در پایتخت‌مان مسکو به نمایندگی از میهن به سربازان ارتش سرخ سلام می‌کنیم.»
با روی کار آمدن برژنف در سال ۱۹۶۵ سه ابتکار مهم در برگزاری این جشن صورت گرفت که تا به امروز نیز ادامه دارد:
نخست این که از همان سال و همزمان با بیستمین سالروز نهم می، این تاریخ به عنوان یک روز تعطیل در تقویم شوروی ثبت شد.
دوم اینکه به مناسبت این روز، رژه نظامی در میدان سرخ برگزار شد که به دنبال آن دبیرکل پس از سان دیدن به سخنرانی پرداخت و سپس پذیرایی در کاخ کرملین انجام شد.
و نهایتا در نهم می سال ۱۹۶۷ برژنف با تقدیم گل، شخصا آرامگاه سرباز گمنام را افتتاح کرد و پس از آن رسم شد که در این تاریخ دبیرکل شوروی با حضور در این محل و اعطای گل به طور نمادین به کشته‌های جنگ بزرگ میهنی ادای احترام می‌کرد.
پس از آن در میدان سرخ مسکو و میادین اصلی بسیاری از شهرهای شوروی، رژه و آتش‌بازی برگزار و به کشته شدگان جنگ بزرگ میهنی ادای احترام می‌شود.
پس از فروپاشی شوروی، رژه روز ۹می تا سال ۱۹۹۵ برگزار نشد و بعد از آن نیز بدون تجهیزات نظامی این اقدام صورت می‌گرفت. اما از سال ۲۰۰۸ بار دیگر با حضور تجهیزات نظامی و از جمله هواپیماهای جنگی انجام شد. سپس آرام آرم و در اوج آن در سال ۲۰۱۴ رویه جدیدی در نوع برگزاری مراسم روز پیروزی مد شد که تا به امروز نیز نه تنها ادامه دارد، بلکه به یکی از مهمترین نشانه‌های این روز نیز تبدیل شده است که به موجب آن بسیاری از روس‌ها با گرفتن پرتره‌ی پدران و پدربزرگ‌های خود که در این نبرد کشته شده بودند، در راهپیمایی این روز شرکت می‌کردند.
جایگاه هویت ملی در مراسم روز پیروزی
با روی کار آمدن پوتین در روسیه پسافروپاشی، احیای هویت ملی یکی از مهمترین سیاستگذاری‌های وی در این کشور است؛ از همین جهت همواره بر تاریخ روسیه از ابتدا تا امروز تاکید دارد و این موضوع را عامل مهمی در شکلگیری این مهم می‌داند. به نظر می‌رسد که ابتکار عمل حضور در راهپیمایی ۹می به همراه عکس پدران و پدربزرگ‌ها نیز ریشه در همین رویکرد دارد؛ موضوعی که با سیاستگذاری دقیق در راستای احیای هویت سبب شده که راهپیمایی این روز کاملا با محوریت مردمی برگزار شود و این تاریخ از تقویم، نقشی برد-برد برای دولت و ملت داشته باشد.
روز پیروزی زیر سایه کرونا
سرانجام هفتاد و پنجمین سالگرد روز پیروزی در شرایط قرنطینه خانگی در روسیه برگزار شد، اگرچه پوتین با حضور بر جایگاه سرباز گمنام به این موضوع اشاره کرد که پس از کرونا جشن بزرگی برگزار خواهیم کرد. امسال به دلیل این ویروس ناخوانده، رژه با شکوه همه‌ساله به سان دیدن از یک گروهان کوچک در مقابل رئیس‌جمهور خلاصه شد. پس از مارش پیروزی و یک دقیقه سکوت، پوتین بر سر ستون‌هایی که در امتداد دیوار کرملین قرار دارد و بر روی هر یک از آنها نام شهرهایی که مورد حمله ارتش نازی قرار گرفته بود، نوشته شده است، گل اعطا کرد.
در سرتاسر روسیه هنوز پیرمردهایی به چشم می‌خورند که حدود صد سال سن دارند و در جنگ حضور داشتند؛ افرادی که تعدادشان بسیار انگشت‌شمار است و هر سال با تشریفات ویژه‌ای در مراسم حضور داشتند. امسال آنها به بالکن‌های خانه خود دعوت شدند و یگانی از ارتش به احترام آنها از خیابان مارش نظامی نواخت.
مردم روسیه هم که نمی‌توانستند به خیابان‌ها بیایند، از ابتدای صبح عکس پدران و پدربزرگان خود را که در جنگ کشته شده بودند در شبکه‌های مجازی منتشر و ساعت ۱۹ عصر به احترام کشته شده‌های جنگ بزرگ میهنی یک دقیقه سکوت کردند و نهایتا ساعت ۲۲ به رسم روز پیروزی طی ۷۵ ساله گذشته، مسکو و شهرهای روسیه نورباران شد و اینبار سهم حضور مردم از بالکن خانه‌هایشان بود تا با روشن کردن شمع در کنار پنجره‌ها و رقص نور گوشی‌های همراه خود، سرود پیروزی بخوانند.
در این میان اما بسیاری گمان نمی‌کردند که روسیه انتخابات اصلاح قانون اساسی را به خاطر سلامت مردم در مقابل کرونا به تعویق بیندازد و شاید دشوارتر باور این موضوع بود که از برگزاری جشن هفتاد و پنجمین سالگرد روز پیروزی چشم بپوشد؛ موضوعی که نشان‌دهنده جایگاه سلامت مردم در میان سیاستگذاری‌های کرملین بود.
در شماره‌های بعدی «در حوالی میدان سرخ» بیشتر به ابعاد گوناگون هویت ملی در جامعه و فرهنگ روسیه خواهم پرداخت.
نویسنده: احمد وخشیته، دانشیار دانشگاه ملی اوراسیا
منبع: روزنامه شرق
