دیدبان روسیه: احمد وخشیته در ستون «در حوالی میدان سرخ» در روزنامه شرق نوشت: سال ۲۰۲۲ با مذاکرات سه‌گانه روسیه و غرب [ایالات متحده، ناتو و اتحادیه اروپا] آغاز شد؛ روندی که نهایتا نگرانی‌های مسکو را برطرف نکرد و حتی گفت‌وگوهای پی‌‌در‌پی مکرون، شولتز و پوتین هم نتوانست از ورود به یک منازعه پیچیده جلوگیری کند.
اکنون ۳۲۶ روز است که نظام بین‌الملل آشفته‌ترین وضعیت پس از جنگ جهانی دوم را تجربه می‌کند؛ شرایطی که به‌مراتب بغرنج‌تر از جنگ سرد و حتی بحران موشکی کوباست تا سناریوهای متفاوتی را پیش‌روی ناظران قرار دهد. پارسال که با مذاکره شروع شد، به نبرد نیابتی میان مسکو و واشنگتن و البته روسیه و اوکراین رسید؛ حال این نگرانی وجود دارد که در تاریک‌ترین سناریو، امسال که با تداوم این منازعه پس از ۱۰ ماه آغاز شده است، به‌سوی یک جنگ تمام‌عیار برود و نظام بین‌الملل، منازعه جهانی دیگری را این‌بار در دو‌قطبی روسیه – ناتو تجربه کند. اما دیپلماسی همچنان تنها امید و گزینه برون‌رفت از این بن‌بست است؛ اگرچه هیچ اشتراکی حتی حداقلی در خوانش طرفین وجود ندارد. به یاد بیاوریم سال گذشته این بحران هنگامی شعله‌ور شد که مسکو، کی‌یف را متهم به عدم پایبندی به توافق مینسک ۲ درباره وضعیت مناطق دونتسک و لوگانسک کرد و از سویی عضویت اوکراین در ناتو را خلاف توافق ۱۹۹۷ دانست.
اکنون وضعیت بسیار پیچیده‌تر شده است: روسیه نه فقط دونتسک و لوگانسک، حتی خرسون و زاپاروژیا را نیز جزء قلمرو خویش می‌داند؛ زلنسکی هم که در نشست جی ۲۰ صراحتا تأکید کرد که توافق مینسک ۳ وجود نخواهد داشت. از سوی دیگر درحالی‌که هنوز وضعیت اوکراین مشخص نیست، سوئد و فنلاند هم بی‌طرفی را کنار گذاشته و در مسیر ناتو پیش رفته‌اند، نیروهای روسیه در خاک اوکراین هستند، ارتش اوکراین هم مجهز به سامانه موشکی هیمارس آمریکایی در کنار پدافند پاتریوت شده است؛ بنابراین دیگر نه از توافق ۱۹۹۷ که معماری امنیتی اروپا پس از فروپاشی شوروی میان روسیه و ناتو را رقم زد چیزی باقی مانده است و نه از اجرای توافقات کرملین و کاخ سفید در محدودیت موشک‌های میان‌برد و کوتاه‌برد. در سالی که گذشت، روسیه با پیشی‌گرفتن از ایران، سوریه و کره شمالی بیشترین تحریم‌ها علیه اشخاص حقیقی و حقوقی را به خود اختصاص داد.
تا‌کنون ۹ بسته تحریمی علیه روسیه به تصویب رسیده است که بخش‌های مختلف اقتصاد این کشور و البته طیف‌های گسترده‌ای از بازرگانان، سیاست‌مداران و البته مقامات را شامل می‌شود؛ تحریم‌هایی که البته با وجود تمام فشارها همچنان موفق نشده است مطابق خواسته غرب، رفتار روسیه را متوقف کند و البته در‌عین‌حال تأثیر منفی آن بر اقتصاد اروپا نیز پوشیده نیست.
البته هویدا‌ست که پس از ۲۰۱۴، هم غرب چنین روزی را محاسبه می‌کرد و خود را برای تحریم‌های گسترده علیه روسیه آماده کرده بود که تأثیر منفی آن را به حداقل نسبی برساند و هم روسیه چنین شرایطی را محاسبه می‌کرد و وابستگی اقتصاد خود به دلار و یورو را به حداقل نسبی رسانده بود؛ باوجود‌این این فشارهای اقتصادی و البته حوزه انرژی برای هیچ‌یک از طرفین مطلوب نیست.
آنچه مسلم است، بحران اوکراین حتی اگر با بهترین سناریو نیز پایان یابد، بدترین سناریوها برای روسیه، اوکراین و اتحادیه اروپا رقم خورده است؛ شطرنجی که به نظر می‌رسد دموکرات‌ها به رهبری بایدن خیلی حساب‌شده مهره‌چینی کردند تا روسیه را در انزوای جدی در یوروآتلانتیک قرار دهند و شکاف بسیار عمیقی در روابط مسکو و بروکسل ایجاد کنند تا پایانی باشد بر دوران طلایی روابط روسیه و اروپا در دوران ترامپ. با وجود این به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها اگرچه موفق شدند روسیه را در یوروآتلانتیک منزوی کنند اما محاسبات آنها در نظم جدید منطقه خاورمیانه مطابق سناریو مطلوبشان پیش نرفت.
ریاض که شریک سنتی واشنگتن بود، ترجیح داد برای کسب منافع ملی حداکثری، سیاست خارجی چندجانبه‌گرایی را پیش بگیرد و در حوزه انرژی سیاست‌های روسیه را آمریکا ترجیح دهد. ترکیه هم اگرچه عضو ناتو است اما شرایط را مناسب دید تا حداکثر منافع اقتصادی را از آن خود کند و البته همان‌طور‌که انتظار می‌رفت، همکاری‌های نظامی مسکو-تهران نیز گسترش پیدا کرد. اجازه بدهید بار دیگر به میدان نبرد برگردیم؛ انتظار می‌رود پس از عبور از یخبندان زمستان، طرفین تلاش مضاعفی برای پیشروی‌ها داشته باشند.
به نظر می‌رسد مسکو به دنبال این است تا به این واسطه کی‌یف را پای میز مذاکره بکشاند و در مقابل کی‌یف درصدد است تا در میدان جنگ کار را یکسره کند. در میانه تاریک و روشن این جنگ و صلح، این ملاحظه پررنگ است که آیا کی‌یف ممکن است با توسل به سامانه موشکی هیمارس قصد ورود جنگ به کریمه را هم داشته باشد؛ موضوعی که می‌تواند ابعاد تازه و البته سناریوهای خطرناکی از جمله واکنش هسته‌ای روسیه را به دنبال داشته باشد.
نویسنده: احمد وخشیته، استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه
منبع: ستون در حوالی میدان سرخ، روزنامه شرق
