سازمان فضایی روسیه

 دیدبان روسیه: سازمان فضایی فدرال روسیه (Russian Federal Space Agency – RKA) سازمانی دولتی است که وظیفه برنامه ریزی و تحقیقات فضایی این کشور را برعهده دارد. نام قبلی این سازمان، آژانس حمل و نقل هوایی و فضایی روسیه بوده است؛ این سازمان با نام کوتاه روسکاسموس نیز شناخته می‌شود.

دفتر مرکزی این سازمان در مسکو واقع است ولی مرکز اصلی کنترل مأموریت های فضایی و مرکز آموزش فضانوردان روسی در شهر مجاور به نام کورولف (Korolev) قرار دارد. مرکز آموزش فضانوردان نیز در شهر استار سیتی (Star City) واقع شده است. در حال حاضر ریاست سازمان فضایی روسیه با ایگور کورماروف (Igor Komarov) است که در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵ برای این سمت انتخاب شده است.

پیشینه سازمان فضایی روسیه به زمان اتحاد جماهیر شوروی برمی گردد. در گذشته دستگاه مرکزی مستقلی برای اداره این سازمان نبود. چند دفتر مجزا وجود داشت که تحقیقات راهبردی در آنها انجام می گرفت و طرح ها و برنامه ها برای تصمیم گیری نهایی به شورای طراحان سپرده می شد. هر دفتر نماینده ای در این شورا داشت. اما استراتژی کلی سازمان از نظم لازم برخوردار نبود. از این رو برای انسجام فعالیت ها نیاز به یک سازمان مرکزی احساس می شد. سازمان فضایی روسیه در ۲۵ فوریه ۱۹۹۲ با فرمان رییس جمهور وقت، یلتسین (Yeltsin)، تشکیل شد.

در دهه ۱۹۹۰ میلادی مشکلات مالی ثبات سازمان را دستخوش بحران کرد. در نهایت رییس وقت سازمان برای کاهش مشکلات مالی دستور ساخت ماهواره های تجاری و راه اندازی گردشگری فضایی را صادر کرد که بسیار موفقیت آمیز بود. دراین دهه با وجود تمام مشکلات مالی، سازمان فضایی توانست ایستگاه فضایی میر را به خوبی گذشته حفظ کند، در ساخت ایستگاه فضایی بین المللی مشارکت داشته باشد و همچنان پرواز موشک های ماهواره بر سایوز را ادامه دهد و نسل جدید موشک های سایوز را تولید کند.

اما با رونق گرفتن اقتصاد روسیه و بالا رفتن قیمت نفت و گاز صادراتی این کشور طی سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶، بودجه سازمان فضایی نیز افزایش یافت. مجلس روسیه در سال ۲۰۰۶ مبلغ ۳۰۵ میلیارد روبل که معادل ۱۱ میلیارد دلار است را برای سازمان فضایی تصویب کرد. با تصویب این بودجه برای ده سال هر سال به میزان ۵ تا ۱۰ درصد افزایش بودجه برای سازمان فضایی در نظر گرفته شد. علاوه بر بودجه بالایی که به سازمان فضایی روسیه اختصاص داده شد این سازمان از محل سرمایه گذاری در صنعت فضایی و پرتاب های فضایی و ساخت تجهیزات مبلغ ۱۳۰ میلیارد روبل نیز هر ساله به بودجه خود افزود.

در سال ۲۰۱۳ با افزایش  ۱۲۸ میلیون روبلی بودجه برای به پایان رساندن تمامی پروژه های نیمه تمام قبلی برنامه ریزی شد. کل بودجه در این سال به ۱۶۹/۸ میلیارد روبل (۵/۶ میلیارد دلار) رسید. در سال ۲۰۱۵ بودجه سازمان فضایی به مبلغ ۱۹۹ میلیارد روبل افزایش پیدا کرد.

اولویت برنامه های سازمان فضایی روسیه توسعه موشک آنگارا و ارتباطات ناوبری جدید و سنجش از دور (هدایت از زمین) فضاپیماها است. همچنین ساخت فضاپیما و تجهیز سیستم ناوبری ماهواره ای جهانی از دیگر اولویت های این سازمان هستند.

روسیه ۵۰ درصد از کل بودجه فضایی خود را برای حفظ حضور انسان در مدار زمین هزینه می کند که اکتشافات فضایی دیگر را تحت شعاع قرار می دهد.

با وجود بودجه بسیار خوب سازمان و حمایت ریاست جمهوری و پارلمان و پوشش رسانه ای کامل و همچنین حمایت مردم از برنامه های فضایی اما روسیه همچنان با مشکلات متعددی مواجه است که کم بودن دستمزدها در صنعت فضایی این کشور و متوسط سن کارمندان آن که بالای ۴۶ سال هستند و بسیاری از تجهیزات که منسوخ گشته اند از جمله این مشکلات هستند. کمبود متخصص نیز یکی از این مشکلات است. با تغییر نسل در طی دهه های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ میلادی، نه تنها تعداد متخصصین بلکه تعداد افراد علاقمند به فعالیت در این صنعت نیز کاهش یافته است. علاوه بر آن بسیاری از دانش آموختگان در رشته های هوافضا، به علت پایین بودن حقوق و دستمزدها کار در هر شاخه ای از صنعت، علم و یا هنر را به کار در حوزه تخصصی خود ترجیح می دهند.

در سال ۲۰۱۳ و پس از شکست های متعدد و پیاپی و پرخرج سازمان فضایی، پژوهش هایی از طرف دفتر مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری در رابطه با کارآمدی سیستم مورد استفاده در این سازمان صورت گرفت که به دنبال آن دو شرکت موشک متحد (United Rocket) و شرکت فضایی (Space Corporation) را به سهامی عام تبدیل کردند. در سال ۲۰۱۵ دولت روسیه طی یک بیانیه شرکت موشک متحد، شرکت فضایی و شرکت صنعت فضایی روسیه را در سازمان فضایی ادغام اعلام کرد که در نتیجه آن یک سازمان ملی و مقتدر شکل گرفت.

یکی از فعالیت های مهم سازمان فضایی روسیه مشارکت در ساخت و تجهیز ایستگاه فضایی بین المللی است. این ایستگاه ترکیبی از چند پروژه فضایی است که قبلا توسط کشورهای مختلف برنامه ریزی شده بود. ایستگاه فضایی میر-۲ روسیه، ایستگاه فضایی آزادی آمریکا، آزمایشگاه فضایی کلمبوس اروپا و آزمایشگاه فضایی کیبوی ژاپن از جمله این پروژه های ترکیبی هستند. نخستین بخش ایستگاه فضایی بین المللی با نام «زاریا» محصول کشور روسیه است که در روز ۲۹ آبان ۱۳۷۷ (۲۰ نوامبر ۱۹۹۸) توسط موشک پروتون از پایگاه فضایی بایکونور به مدار زمین پرتاب شد. بخش های دوم و سوم ایستگاه نیز توسط آمریکا و روسیه ساخته شد و پس از پرتاب به مدار زمین به بخش زاریا متصل شدند. با اتصال این سه بخش به هم امکان زندگی و کار فضانوردان در ایستگاه به وجود آمد. نخستین اردوی فضانوردان که شامل دو فضانورد روسی و یک آمریکایی بود در روز ۱۲ آبان ۱۳۷۹ (۲ نوامبر ۲۰۰۰) انجام شد. کشورهایی که در ساخت ایستگاه فضایی بین المللی مشارکت داشته اند (روسیه، آمریکا،اروپا، ژاپن و کانادا)، تصمیم گرفته اند که به کار این ایستگاه در سال ۲۰۲۰ خاتمه دهند و برای آن که این سازه عظیم تبدیل به زباله عظیم فضایی نشود مانند ایستگاه میر آن را در اقیانوس غرق کنند. از آنجایی که این ایستگاه ساختاری بسیار پیچیده و سنگین دارد رها کردن آن در فضا می تواند برای فعالیت های فضایی در آینده بسیار پرخطر باشد.  

سازمان فضایی روسیه علاوه بر مشارکت در ایستگاه فضایی با پژوهش و اجرای برنامه های علمی متعدد گام های مهمی در پیشرفت علم کیهان شناسی و ستاره شناسی برداشته است. طراحی سیستمی برای جایگزین کردن موشک سایوز برای مسافرت های بلند مدت تر و سریع تر، ارسال ربات هوشمند به یکی از اقمار مریخ، افزایش تعداد ماهواره های مدار ماه برای مورد مطالعه قرار دادن بیشتر آن، ارسال مدارگرد GLOBMOON به مدار ماه، ارسال کاوشگر ونرا به سیاره ونوس و ارسال ماهواره ای برای اندازه گیری گرانش مریخ در نقاط مختلف از جمله این برنامه های موفق سازمان فضایی روسیه است.
   سازمان فضایی روسیه با استفاده از موشک های مختلف برنامه های فضایی خود را پیش می برد. از اصلی ترین موشک های مورد استفاده این سازمان موشک R-7 یا سایوز است. موشک های سایوز که از قدیمی ترین موشک های سازمان فضایی هستند در ارتفاع مدار پایین (LEO) حرکت می کنند و قادر به حمل ۵/۷ تن مواد و سرنشین هستند. سری بعدی موشک ها پروتون یا UR-500K هستند. این موشک ها نیز مدار پایین هستند و قابلیت حمل ۲۰ تن مواد و سرنشین را دارند. سری بعدی موشک ها که محصول مشترک دو کشور روسیه و آلمان هستند، کیهان M-3 نام دارند که مخصوص بارهای کم وزن هستند.

نویسنده: نسترن تیشه یار، پژوهشگر حوزه نجوم؛

منابع:

۱- http://www.financialexpress.com/article/lifestyle/science/vladimir-putin-abolishes-russian-space-agency-roscosmos/184669/
۲- http://sputniknews.com/russia/20090604/155166861.html
۳- http://sputniknews.com/russia/20110429/163767992.html
۴- http://www.designntrend.com/articles/18811/20140902/russias-orbiting-sex-experiment-geckos-die-in-space.htm

پایان نوشتار/