دیدبان روسیه: ۳۲۲ سال پیش بود که به فرمان پتراول که به پتر کبیر شهرت دارد، جشن سال نو در روسیه نیز همچون اروپای غربی در نخستین روز ژانویه برگزار شد و این سنت تا به امروز در این کشور باقی ماند. گفته می‌شود که ابتدا در روسیه، یکم مارس جشن سال نو برگزار می‌شده است؛ تا اینکه در سال ۱۴۹۲ یعنی یک دهه پس از آنکه روس‌ها رسما حکومت مغولان را سرنگون می‌کنند، کلیسای ارتدوکس روسیه تصمیم می گیرد که جشن سال نو را به یکم سپتامبر موکول نماید. این زمان مصادف بود با دوران حکومت ایوان سوم در مسکو که به دنبال غلبه بر تسلط مغولان به ایوان کبیر شهرت پیدا کرده بود.
اما این تاریخ هم خیلی دوام نیاورد و در سال ۱۶۹۹ پتر کبیر که اشتیاق فراوانی به مدرن‌سازی روسیه داشت، دستور داد که مبدا سال نو به میلاد مسیح تغییر کند و همچون دیگر کشورهای غربی مردم یکم ژانویه را جشن بگیرند. به موجب فرمان تزار وقت روسیه، در امتداد خیابان‌های اصلی شهر، نجیب‌زادگان باید درختان کاج را تزئین می‌کردند و اجازه نداشتند که آنها را تا هفتم ژانویه جمع کنند. به فرمان پترکبیر باید تا هفت شب در میدان سرخ جشن و مراسم آتش‌بازی برگزار می‌شد و توپ‌ها کرملین شلیک می‌کردند و مردم باید سال نو را در این ایام به یکدیگر تبریک می‌گفتند. البته پس از مرگ پتر اول در سال ۱۷۲۵ سالیان سال این فرامین به فراموشی سپرده شد تا اینکه چهل سال بعد با به قدرت رسیدن کاترین کبیر، سنت‌های سال نو به سبک پترکبیر بار دیگر احیا شد و این سنت از سوی دیگر فرمانروایان روسیه تزاری نیز ادامه پیدا کرد؛ تا جایی که گفته می‌شود در آغاز قرن نوزدهم، مراسم سال‌نو در کاخ زمستانی سنت‌پترزبورگ با حضور امپراطور و درباریان با شکوه بسیاری برگزار می‌شده است.
اما اندکی پس از انقلاب شوروی، در سال ۱۹۲۹ که مصادف با حکومت استالین بود، شورای کمیسرهای خلق، جشن سال نو میلادی را عاملی ضد انقلابی دانستند که ریشه در بورژوازی دارد و فرمان لغو برگزاری این جشن‌ها به شیوه غربی را صادر کرد؛ گفته می‌شود در این ایام درخت کاج سال نو و بابابرفی (بابانوئل) ممنوع اعلام شد. اما این تصمیم شش سال بیشتر دوام نیاورد و در سال ۱۹۶۳ استالین فرمان برگزاری مجدد تعطیلات سال نو را اعلام کرد و اولین شماره روزنامه پراودا در این سال، عکسی از استالین با درخت کاج در صفحه نخست منتشر شد که در تیتر آن نوشته شده بود: «سال نو مبارک رفقا! به امید پیروزهای جدید تحت لوای لنین و استالین».
در سال ۱۹۷۰ یعنی دوران برژنف، سنت جدیدی به برگزاری این روز اضافه شد: سخنرانی رهبر جماهیر شوروی در رادیو و تلویزیون در شامگاه ۳۱ دسامبر. این رویه البته پس از فروپاشی شوروی نیز توسط روسای جمهور روسیه ادامه یافت، با این تفاوت که آنها تنها یک تا دو دقیقه قبل از ساعت ۲۴:۰۰ و آغاز سال نو، سال جدید را به شهروندان تبریک می‌گفتند. البته گزاف نیست اگر بگوییم که پرحاشیه‌ترین این پیام‌ها در زمان ریاست‌جمهوری بوریس یلتسین، در شامگاه ۳۱ دسامبر ۱۹۹۹ بود که پس از تبریک خود، از قدرت کناره‌گیری کرد و ولادیمیر پوتین، نخست‌وزیر وقت را تا زمان برگزاری انتخابات به عنوان رئیسجمهور موقت اعلام کرد.
ارتدوکس‌ها بر این باور هستند که میلاد حضرت مسیح، هفتم ژانویه است و از رو تعطیلات کریسمس در روسیه از یک ژانویه آغاز می‌شود و تا نهم این ماه ادامه دارد. معمولا روس‌ها از دهه آخر دسامبر درخت کریسمس را در خانه‌های خود تزئین می‌کنند و معمولا آن را در چهاردهم ژانویه که مصادف است با یکم ژانویه به تقویم قدیمی روسی، جمع می کنند.
در روسیه نیز شخصیتی شبیه به بابانوئل وجود دارد که آن را بابابرفی می‌نامند و در افسانه‌های این کشور، هجدهم نوامبر را زادروز تولد او می‌دانند. در پایان این قسمت از در حوالی میدان سرخ، باید به این نکته هم اشاره کنم که بسیار بعید است که شب سال نو به خانه یک روس وارد شوید و از سالاد الویه و سالاد شوبا که در وسط آن ماهی قرار دارد، برخورد نکنید. از آنجایی که اختلاف ساعت در شهرهای مختلف روسیه نزدیک به دوازده ساعت وجود دارد، سه-چهار دقیقه مانده به نیمه شب، رادیو و تلویزیون محلی در هر منطقه پیام تبریک رئیسجمهور را پخش می کند و پس از تحویل سال، مردم به خیابان‌ها می‌آیند و آتش‌بازی می‌کنند. اما روسیه به طور رسمی سال خود را به افق برج ساعت در دیواره کرملین تحویل می‌کند که به دنبال آن نه تنها میدان سرخ، بلکه تمام مسکو زیر آتش‌بازی قرار می‌گیرد و آسمان این شهر نورانی می‌شود. روسیه امسال در حالی به استقبال سال نو رفت که در سال ۲۰۲۰ بیش از سه میلیون نفر در آن به کرونا مبتلا شده بودند و از این رو میدان سرخ امسال به روی مسکوویچ‌ها بسته بود.
نویسنده: احمد وخشیته، استاد دانشگاه ملی اوراسیا
منبع: ستون در حوالی میدان سرخ، روزنامه شرق
«در حوالی میدان سرخ» را اینجا بخوانید!
